Η Φαινομενολογία της Ύπνωσης
Τα χαρακτηριστικά της ύπνωσης
Ό όρος Ύπνωση χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση τροποποιημένης συνείδησης, που χαρακτηρίζεται είτε από περιορισμένη, είτε από έντονη αισθητική, συναισθηματική και νοητική συμμετοχή, ανάλογα με τους στόχους της συνεδρίας. Την Ύπνωση την βιώνει ο θεραπευόμενος σαν βαθιά κατάσταση χαλάρωσης, ύπνου ή διαλογισμού. Η Ύπνωση χρησιμοποιείται ως κλινική θεραπευτική μέθοδος επί εκατονταετίες. Εντούτοις, η διερεύνηση της Ύπνωσης με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια είναι σχετικά πρόσφατη και αναδύεται σταδιακά η αξία της, διότι σε μεγάλο βαθμό είχε «επιμολυνθεί» από δημόσιες εμφανίσεις, λαϊκές παραδόσεις και μύθους, χρωματίζοντας τη διαδικασία της Ύπνωσης, σαν μια ψευδο-επιστήμη.
Ο σύγχρονος ορισμός εμπλουτισμένος με νέες έρευνες και συνειδητοποιήσεις, δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην πραγματιστική διάσταση της διαδικασίας. Έτσι η Ύπνωση ορίζεται ως η κατάσταση-εμπειρία του θεραπευόμενου, που όταν υπόκειται σε οδηγίες επαγωγής, εμβάθυνσης, οραματισμού και υποβολών, επιφέρει αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αυτός βιώνει , την συμπεριφορά, τον εαυτό και το περιβάλλον του. Δευτερογενώς, αυτές οι μεταβολές της συνείδησης επηρεάζουν τις λειτουργίες που αφορούν την ικανότητα νοητικής επεξεργασίας του θεραπευόμενου, καταστάσεων που αφορούν το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον του.
Επιρρέπεια στην Ύπνωση
Ο όρος επιρρέπεια στην Ύπνωση περιγράφει την ικανότητα ενός ατόμου να ανταποκριθεί στις προτάσεις του θεραπευτή, δηλαδή να βιώσει τις προτεινόμενες αλλαγές στη φυσιολογική λειτουργία, τις αισθήσεις, τα συναισθήματα, τις σκέψεις ή τη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της Ύπνωσης (APA, 2014). Δεν ανταποκρίνονται όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο στις προτροπές του θεραπευτή. Ορισμένοι παρουσιάζουν ιδιαίτερη ευκολία να εισέλθουν σε κατάσταση Ύπνωσης, άλλοι δεν τα καταφέρνουν παρά τις προσπάθειές τους, ενώ οι περισσότεροι βρίσκονται στο ενδιάμεσο. Η επιρρέπεια στην Ύπνωση μπορεί να ελεγχθεί με διάφορες κλίμακες, όπως π.χ. η «Κλίμακα Επιρρέπειας στην Ύπνωση του Stanford» (Stanford Hypnotic Susceptibility Scale). Προσωπικά θεωρώ πως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να μπουν σε κατάσταση Ύπνωσης και η κλίμακα αυτή, δεν ισχύει.
Προσοχή
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Ύπνωσης είναι ότι επηρεάζει τη λειτουργία της προσοχής. Όταν κάποιος είναι σε Υπνωτική κατάσταση, η προσοχή του τείνει να επικεντρώνεται σε αυτό που προτείνει ο θεραπευτής και δεν δίνει προσοχή σε ότι συμβαίνει γύρω του, εκτός εάν δοθεί κάποια σχετική οδηγία. Αυτή η εστιασμένη κατάσταση προσοχής προσομοιάζει στον τρόπο που αισθανόμαστε όταν είμαστε απορροφημένοι από ένα ενδιαφέρον βιβλίο, μια συζήτηση ή μία ταινία, ώστε δεν δίνουμε σημασία σε ότι συμβαίνει γύρω μας. Σε αυτές τις καταστάσεις υπάρχει μια στρέβλωση του χρόνου και του χώρου.
Επαγωγή
Η επαγωγή της Ύπνωσης είναι η προτροπή προς κάποιον να εισέλθει σε κατάσταση Ύπνωσης και συνήθως περιλαμβάνει κατάλληλες οδηγίες και προτάσεις. Αναφέρεται ως «μία διαδικασία που έχει σχεδιαστεί για να προκαλέσει Ύπνωση» (APA, 2014). Για άτομα τα οποία είναι αρχάρια στη διαδικασία, η επαγωγή της Ύπνωσης μπορεί να διαρκεί περισσότερο, αλλά με την εξάσκηση στην βαθιά χαλάρωση, καταφέρνουν μελλοντικά να εισέρχονται σε κατάσταση Ύπνωσης πολύ γρηγορότερα από ότι αρχικά.
Οραματισμός
Ο οραματισμός είναι μέρος της Ύπνωσης και αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μέρη της. Παρέχει στον θεραπευόμενο εμπειρίες, οι οποίες επιφέρουν μέσα του συγκεκριμένα συναισθήματα που τα έχει ανάγκη την συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή τον προετοιμάζουν για να είναι έτοιμος συναισθηματικά και νοητικά, όταν τις αντιμετωπίσει μετά στη ζωή του. Όπως για παράδειγμα, ένα ραντεβού, μια ομιλία, μια συνέντευξη, μια εγχείρηση ή ένα αθλητικό γεγονός.
Υπνωτική υποβολή
Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της Ύπνωσης είναι ότι επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο ανταποκρίνεται σε προτάσεις που του υποβάλλονται (προτάσεις υποβολής). Οι προτάσεις υποβολής ουσιαστικά είναι προτροπές του θεραπευτή να βιώσει ο θεραπευόμενος τα προκυπτόμενα μη επιθυμητά ερεθίσματα στην καθημερινότητά του, με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα, ένας οδοντίατρος που χρησιμοποιεί την Ύπνωση μπορεί να προτείνει στον ασθενή του ότι το στόμα του είναι ευχάριστα μουδιασμένο ή κάποιος με πόνους στο χέρι όταν εισέλθει σε κατάσταση Ύπνωσης μπορεί να αισθάνεται χαλαρός και ήρεμος, αλλά η ανακούφιση από τον πόνο δεν επέρχεται παρά μόνο μετά από την ανάλογη οδηγία του θεραπευτή. Συνεπώς, η υποβολή αποτελεί ένα από τα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικό της διαδικασίας της Ύπνωσης διότι οδηγεί σε θετικές μεταβολές στην εμπειρία του ατόμου.
Στην Ύπνωση παρατηρείται μια μεταβολή του βουλητικού ελέγχου της συμπεριφοράς. Τα άτομα τα οποία είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην Ύπνωση μπορεί είτε να εκτελούν κινήσεις για τις οποίες πιστεύουν, λανθασμένα, ότι δεν έχουν τον έλεγχο ή αντιθέτως να μην είναι σε θέση να επιτελέσουν απλές κινήσεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Επίσης, από ορισμένους θεωρείται ότι η Ύπνωση προσομοιάζει στην κατάσταση της έντονα εστιασμένης προσοχής και συγκέντρωσης στην οποία περιέρχεται το άτομο όταν επικεντρώνεται αποκλειστικά σε κάποια δραστηριότητα που το απορροφά πλήρως, όπως η άθληση ή το παίξιμο της μουσικής. Από την οπτική αυτή, η διαδικασία της Ύπνωσης φαίνεται να συγγενεύει με το διαλογισμό και την προσευχή.
Το φαινόμενο της υποβολής μπορεί να παρατηρηθεί και σε καταστάσεις εκτός Ύπνωσης. Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιείται ο όρος «φαντασιακή υποβολή», διότι οι συμμετέχοντες καλούνται συχνά να φανταστούν την προτεινόμενη κατάσταση (Kirsch & Braffman, 2001). H υπνωτικού τύπου υποβολή μπορεί να παρατηρηθεί σε ένα μεγάλο εύρος λειτουργιών, που μπορεί να αφορά την αντίληψη, τη μάθηση, τη μνήμη, την αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής, κ.α..
Οι προτάσεις υποβολής μπορεί να είναι σκόπιμες ή ακούσιες. Ένα παράδειγμα σκόπιμης υποβολής είναι οι προτάσεις που αφορούν τη μεταβολή της υποκειμενικής εμπειρίας, για παράδειγμα: «όπως κάθεσαι μπορεί να παρατηρήσεις ότι το χέρι σου έχει αρχίσει να είναι πολύ ελαφρύ». Οι ακούσιες προτάσεις υποβολής παρατηρούνται συχνά στην καθημερινότητα και συνιστούν αυτά που αποκαλούμε φαινόμενα αυθυποβολής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ακούσιας υποβολής είναι το φαινόμενο Hawthorn και το φαινόμενο placebo. Το φαινόμενο Hawthorn, γνωστό και ως «επίδραση του παρατηρητή» αναφέρεται στην τάση των ανθρώπων να συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν γνωρίζουν ότι παρατηρούνται. Το φαινόμενο placebo αναφέρεται σε περιπτώσεις που κάποιος ασθενής παρουσιάζει βελτίωση των συμπτωμάτων του μετά από τη λήψη εικονικού φάρμακου, δηλαδή χωρίς δραστική ουσία, για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει.
Οι προτάσεις υποβολής μπορούν να επηρεάσουν αυτό που βλέπει, ακούει ή βιώνει κάποιο άτομο. Παράδειγμα προτάσεων υποβολής είναι: «θα ακούσεις τη φωνή ενός φίλου που σου μιλά», «δες μια γάτα στην αγκαλιά σου», «μπορείς να αισθανθείς τη ζεστασιά του ήλιου στο χέρι σου» ή «αισθάνεσαι το χέρι σου τόσο βαρύ ώστε δεν μπορείς να το σηκώσεις». Οι Derbyshire και συν. (2004) διερεύνησαν πειραματικά αυτού του τύπου την υποβολή τοποθετώντας έναν πομπό θερμότητας στο χέρι των συμμετεχόντων και λέγοντας ότι θα αρχίσει να θερμαίνεται σε βαθμό που θα αρχίσει να τους καίει, ενώ στην πραγματικότητα οι πομποί ήταν εκτός λειτουργίας. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι βίωσαν πόνο από έγκαυμα, ενώ παράλληλα διαπιστώθηκε με νευροαπεικονιστικές μεθόδους ότι ενεργοποιήθηκαν οι περιοχές του πόνου στον εγκέφαλό τους.
Σχέση υπνωτικής υποβολής και μνήμης
H σχέση της υπνωτικής υποβολής με τις διαδικασίες της μνήμης έχει επίσης μελετηθεί. Τα ευρήματα δείχνουν ότι αν και η υπνωτική υποβολή δεν μπορεί να ενισχύσει τη μνήμη, εντούτοις μπορεί να την επηρεάσει με διαφορετικούς τρόπους.
Ένας τρόπος είναι μέσω των προτάσεων μετα-υπνωτικής αμνησίας, που υποδηλώνει ότι η υπνωτική υποβολή μπορεί να επηρεάσει την έκδηλη μνήμη για τα γεγονότα και τις εμπειρίες που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της ύπνωσης. Άλλος τρόπος είναι μέσω προτάσεων μετα- υπνωτικής ενθύμησης, κάτι που είναι ακριβώς αντίθετο από το προηγούμενο. Ο θεραπευόμενος μπορεί κατά την διάρκεια της καθημερινότητάς του, μετά από ένα γεγονός, μια λέξη, ο ερχομός ενός ατόμου, να ενεργοποιήσει συγκεκριμένους πόρους, όπως θάρρος, αυτοπεποίθηση, χαρά, κατανόηση, συμπόνια κ.λ.π.
Ο μηχανισμός της μετα-υπνωτικής αμνησίας ή ενθύμησης, φαίνεται να σχετίζεται με την διαμερισματοποίηση της συνείδησης, έτσι ώστε ο θεραπευόμενος αγνοεί γεγονότα τα οποία σε άλλες συνθήκες θα θυμόταν ή ενεργοποιεί ικανότητες που άλλως δεν θα είχε την ικανότητα να αναμοχλεύσει από μέσα του.
.png){kind=small}
.png){kind=small}
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου